Coya DELEVİBu metin, ağırlıklı olarak, “ŞALOM” Gazetesi ve çeşitli etkinlikleriyle ilgilidir. Ayrıca, gazetemizle alakalı bazı anılarımı, araştırmalarımı, gözlemlerimi ifade etme ve bir, iki değerli imzaya ait alıntılara da yer verme olanağını bulacağımı düşünüyorum.
Yusuf BESALEL
Beş Kitap: ara verilmeksizin, dünyanın yaratılışını tasvir eden öyküsel bir anlatımla başlar. (ata) peygamberlerin tarihini, Sinay’da Yasa’nın verilişini ve Yisraeloğulları’nın Kenaan’a girmeden evvel Moe’nin ölümüne dek olanları anlatır. Tora, Ezra ve Nehemya zamanlarından itibaren, daha fazla elden ele dolaşması ile birliket; işlevsel uygulama kolaylığı açısından beş tomara anakledildi. Bundan böyle bu çalışma. “beş ciltli kitpa” (İbranice’de: “Hamişa Humşe Tora” – “Tora’nın beşlisi”) olarak tanımmaya başlandı. Dahasonra Yahudiler arasındaki popüler tanımlama “Humaş” oldu. Bunun da Yunanca’daki ve İngilizce’deki karşığılı. “Pentakök”tür...
Bu beş kitabın İbranice’deki isimleri olan “Bereşit”, “Şemot”, Va- Yikra”, “Bamidbar” ve “Devarim”; her kitabın başında bulunan ilk kelimelerden veya her kitabın ilk anlam taşıyan sözcüğünden gelmektedir. Buna karşılık örneğin İngilizce’deki bu kitaplara atfedilen başlıklar ise Yunanca’ya ve Latince’ye yapılan çevirilerden alınmış olup, her kitabın ana temasını veya kapsamanı yansıtmaktadır. Bu başlıklar da, ilk Rabinik bölümü iki alt bölüme ayırmaktadır. Neviim’e dahil “İlk Peygamberler” adı; Yeoşua, Hakimler, Samuel (I. ve II.) ve Krallar (I. ve II.) ile ilgili anlatı tarzında ve tarihsel nitelikli çalışmaları tarif etmektedir. Bunlar, Tora’nın bir devamını oluşturur ve bunu Tora’nın bitim noktasından yakalar. Yeoşua, Hakimler ve Samuel Kitapları; Yisraeloğulları’nın tarihini Kenaan’ın fethinden itibaren izleyerek, bunu Hakimler döneminde sürdürür ve Şaul ve David dönemlerinde monarşinin oluşturulmasına dek götürür. Krallar Kitabı ise: Yisrael ve Yeuda devletlerinin tarihçesini, Yeruşalayim’in M.Ö. 586’da elden çıkışına dek sürdürür. Anlatılar, bir kitabı diğerine bağlayabilecek tarzda neşredilmiş olup, sonuçta açık bir kronolojik dizin izleyen ve devamlılık arzeden bir edebi çalışma ortaya çıkar. Bunların dört kitaba ayrıştırılması ise, daha sonraki bir gelişmenin ürünü olabilir.
2. Peygamberler (“Neviim”): Peygamberler” tanımlaması, çeşitli şekillerde açıklanmıştır. Bu kitapların yazarları geleneksel olarak peygamberlerin kendileri olarak kabul edilmiştir: “Yeoşua, kendi adını taşıyan kitabı yazmıştır... Samuel, kendi adını taşıyan kitabı ve Hakimler Kitabı’nı yazmıştır.. Yermiyau kendi adını taşıyan kitabı ve Krallar Kitabı’nı yazmıştır” (Bava Batra, 14 b). Başka bir açıklamaysa şöyledir: Peygamberler (örneğin: Samuel, Eliyau, Elişa, İşaya). “İlk Peygamberler” (veya “klasik peygamberler” öncesinde ile ilgili anlatılarda merkezi bir rol üstlenirler. Bu da peygamberlerle ilgili öğreti açısından Yisraeloğulları’nın tarihçesinin esas itibarı ile bir yorumundan ibarettir. Kutsal Kitap’ın ikinci bölümü “Daha Sonraki Peyamberler”: İşaya, Yermiyau, Yehezkel ve oniki “Küçük Peygamberler” (Aramice’de tere Asar – “Oniki”): Oşea, Yoel, Amos, Obadia, Yona, Miha, Nahum, Habakuk, Tsefanya, Hagay, Zeherya ve Malahi’den ibarettir.
Bu M.Ö.8. yüzyıldan M.Ö.5. yüzyılı dek uzanan çalışmaların biraraya getirilmesidir. Başka bir deyimle, Yisrael ve Yeuda monarşilerinin son zamanlarından Babil Sürgünü’ne ve İkinci Tapınak döneminin başlarına dek süren zaman dilimini kapsar. “Küçük Peygamberler” terimi kitapların uzunluğuna bir atıftır ve bu peygamberlerin göreceli ifade etmez. Bu kısa kitaplar, biraraya getirilerek ve hepsi bir arada bir tomarda toplanmak suretiyle, muhfazaları güvenceye alınmıştır. Böylece bunlar, onikiden ziyade bir kitap olarak addedilmişlerdir.
Özgün peygambersel deyişleri edebi (genellikle şiirsel)bir tarzda korumalarının yanısıra, bu kitapların bir kısmı: peygamberlerin yaşam ve etkinliklerine ait biografya türü ve tarihsel malzemeyi, peygamberlerin öğretilerini ve topluma seslenişlerini de ihtiva ederler. İlk üç kitabın sırası, birçok el yazmasında olduğu gibi kronolojik bir dizine oturmuştur. Ancak bazı kaynakçalar, bu düzenden birtakım nedenlerden ötürü sapma gösterirler (örneğin Bava Batra, 14 b). Küçük Peygamberler ise, daima bu külliyatın sonuna yerleştirilmişlerdir. Bazı peygamberlerin İşaya’dan evvel gelmiş olmasına karşın, bu düzen korunmuştur.
devam edecek....
Kaynakça: "Yahudilik Ansiklopedisi", Cilt I, II, III Yusuf Besalel
